ՈՍԿԵՎԱՆ

Ըստ մեզ հասած տվյալների, մի անգամ, գյուղացիները, որոնք հարկ էին վճարում նաև թուրք բեկերին, սկսել էին աշնանացան վարի աշխատանքները, երբ բեկերն իրենց հարկահանների հետ գյուղ են մտնում տվյալ տարվա չվճարած հարկը հավաքելու: Նրանք պահանջում են դադարեցնել վարի աշխատանքները և հավաքել տրվելիք հարկերը: Հարկը հավաքելուց հետո թուրք բեկը թույլ է տալիս շարունակել վարի աշխատանքները, ասելով՝ գոշքոթանլար, այսինքն՝ լծեք գութանները, այստեղից էլ Գոշքոթան՝ Ղոշղոթան անվան ծագումը: Ինչպես էլ մեկնաբանենք այդ անունը, մեր նախնիների դառն ու տառապալից կյանքի, ծանր ապրելակերպի խտացված արտահայտությունն է: 1961 թ. Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի ազգագրության բաժնի գիտարշավի մասնակիցներ Դերենիկ Վարդումյանը և Թումանյանի շրջանի Շնող գյուղից ինստիտուտի գիտաշխատող Սենիկ Հոբոսյանը եղել են Նոյեմբերյանի շրջանի Ղոշղոթան գյուղում: Արշավախումբը գյուղի հիմնադրումը համարում է 1710թ.: Նրանք կազմել են Ալեքսանյանների տոհմի տոհմածառը: Խումբը հանդիպել է գյուղի տարեց, 81 տարեկան Արտեմ Ալեքսանյանի հետ, անգրագետ այս ծերունին բացատրել է Բարսեղանց տոհմի նկարագրությունը: Քառ Բաբին ընտանիքով եկել է Վրաստանի Կումիս լճի մոտ գտնվող Վաշլեվան (Խնձորկուտ) գյուղից: Երկու տարի ապրել է հարևան Բաղանիս գյուղում, որը տենդոտ տեղ է եղել: Նա ձորով բարձրացել և հիմնվել է Ղոշղոթանում: Բաղանիս գյուղում թողել է իր կաղ աղջկան, որին ամուսնացրել է Ղարաբաղից եկած Չալաբի Բաղրամյանի հետ: Հետագայում խանը առաջարկել է Քառ-Բաբնին աղա դառնալ, սա չի համաձայնել՝ խնդրել է աղայությունը տալ իր փեսա Բաղրամյանին, իսկ ինքը դարձել է քյոխվա: Աղայությունից հրաժարվելու համար սրանց ասում են շաշ բաբեցիք: Քառ Բաբին լսում է, որ խանը գալիս է, աղուհացով գնում է ընդառաջ՝ արձակելով գութանը, որով հողը վարելիս է լինում: Խանը ընդունում է աղուհացը և ասում՝ գոշքոթան, որից և գյուղի անունը մնում է Ղոշղոթան: Արշավախմբին Արտեմ Ալեքսանյանը պատմել է, թե որոնք են եղել գյուղի հիմնադիր ազգերը: Գյուղի տոհմերի մեծ մասը եկել է Ղարաբաղից:

1978թ. Նոյեմբերյանի շրջսովետի գործկոմի նախաձեռնությամբ (նախագահ Սուրեն Սարիբեկի Անտոնյան) միջնորդություն ներկայացվեց ՀՀ Գերագույն խորհուրդ՝ շրջանի 3 բնակավայրերի անվանափոխության վերաբերյալ: Առաջարկվեց Դոստլուն անվանել Բարեկամավան, Ղալաչան՝ Բերդավան, Ղոշղոթանը՝ Ոսկեվան: Ղոշղոթանցիները սիրով համաձայնեցին և ընդունեցին գյուղի նոր անունը: Ոսկեվան հանդամասը գյուղի հողատարածքներից ամենաբերրին է. հայտնի է իր սառնորակ աղբյուրով, Ոսկեվանի շրջակա բլուրներից ամենաբարձրը Ոսկեվանախաչ սրբավայրն է, որն ունի 1230 մ բարձրություն: Այժմ գյուղացիները շարունակում են այդ սրբավայրի նկատմամբ պաշտամունքի դրսևորումները: Ոսկեվան բլրի ստորոտում է գտնվել անհիշելի ժամանակներից գոյություն ունեցող Ոսկեվանի մատուռը: Ենթադրությունն այն է, որ գյուղը ունեցել է մի քանի վերաբնակեցում: Ամենայն հավանականությամբ վերջին վերաբնակեցումը կատարվել է մոտ 250-300 տարի առաջ: Գյուղի հին գերեզմանոցում կան մի շարք տապանաքարեր, որոնց վրա մահացածի մահվան տարեթիվը գրված է տառերի թվային արժեքով, որը շարունակվել է մինչև 1850-ական թվականները: Հետագայում շիրմաքարերի վրա գրվել է մահվան տարեթիվը՝ թվային արտահայտությամբ: Շիրմաքարի վրա ծննդյան տարեթվի գրառումը կատարվել է 1830թ.-ից հետո: Գյուղի հին գերեզմանոցի բռնչի ծառի հյուսիսային կողմում գտնվող ապառաժ շիրմաքարերը ոչ մի հղկում և մակագրություն չունեն, դրանք մեր այժմյան բնակավայրի հետ ոչ մի կապ չունեն: Այդպիսի շիրմաքարեր կան Խլեզձորի, Եգանի նավի, Շեկ աղբյուրի, Շահրիկի և Ոսկեվանի գյուղատեղիներում: Նման տիպի գերեզմանոց կա նաև գյուղի "Ձիթհանք" ամառանոցում: Ոսկեվանը գտնվում է նախկին շրջկենտրոն Նոյեմբերյանից 16 կմ, մարզկենտրոն Իջևանից՝ 45 կմ, և Երևանից՝ 180 կմ հեռավորության վրա, ծովի մակերևույթից բարձր է 950 մ, ունի մեղմ կլիմա, ձմեռը ցուրտ չէ, ձյունը շուտ է հալվում, սառնամանիքները տևում են 5-6 օր, հունվարի միջին ջերմաստիճանը մինուս 1-ից մինուս 7 աստիճան: Ձմռանը պատահական օրերի ցրտերը հասնում են մինուս 12-15 աստիճանի, գարունը վաղ է գալիս, անձրևոտ է, ամառը տևական է ու տաք: Հուլիս-օգոստոսյան միջին ջերմաստիճանը պլյուս 25-30 աստիճան է՝ ըստ Ցելսյուսի, մեղմ ու տևական է աշունը, տեղումների տարեկան միջինը 550-650 մմ է, գյուղի շրջակայքը պատված է նոսր անտառներով և թփուտներով:

Գյուղի պաշտպանը շինականն է՝ աշխատասեր, հայրենասեր, հայրենապաշտ, քարից ու հողից հաց քամող, քրտինքը հողին տվող, նրա ջերմ ու անկեղծ սիրահարը, տերն ու ծառան, հողի լեզուն իմացողը: Գյուղից 10-12 կմ հեռավորության վրա գտնվող Ջուջևան գյուղի հողատարածքներին կից գտնվող "Ապարա" և "Խոզլաններ" կոչվող հանդամասերում մի քանի ընտանիքներ անասնագոմեր են ունեցել, որոնք, բացի անասնապահությամբ զբաղվելուց, օգտվել են անտառաշինությունից, պատրաստել և վաճառել են կոտեր, փայտյա տակառներ, խնոցի: Պատրաստված իրերը վաճառքի են հանվել. առևտուրը կատարվել է ապրանքափոխանակությամբ: Հողի չափի միավորը օրավարն էր՝ մոտ 8000քմ: Վարելահողերը բաժանվում էին 2 կամ 3 տարին մեկ անգամ՝ ըստ ծխի և շնչի, այգիները չէին բաժանվում, արոտավայրերը ընդհանուր էին: Գյուղն ունեցել է 2 ջրաղաց, որը պատկանելիս է եղել Դանիելանց՝ Տերնակալյան Արտեմին: Ջրաղացներից մեկը գտնվել է գյուղի հարավային ծայրամասում, Ծատնանց այգիների հարևանությամբ, Բաղանիս գյուղին կից: Այս նույն Արտեմը գնել էր ջրաղաց և մեկ հեկտար պտղատու այգի Իջևանի Ջողազ գյուղի հարևանությամբ, որը կոլեկտիվացման ժամանակ անցել է կոլտնտեսությանը: Այդ ջրաղացը գործել է մինչև 1950-ական թթ սկիզբը: Գյուղացիները իրենց արտերը հնձելուց հետո կալսում էին, հացահատիկի մի մասը ամբարում որպես սերմացու, մյուս մասը օգտագործում էին: Հացահատիկը ամբարում էին գետնագործ պարկերում և ջվալներում, հետագայում՝ ամբարներում, մետաղյա և փայտյա տակառներում: Գյուղի շրջակա դաշտերը կոչում էին տոհմերին տրվող անուններով, օրինակ՝ Ղոլանց ղոբին, Դալլաք Ղազարի գոլ, Հաբուլի խոտհարք, Հեքիմի բացատ, Փարսադանի գոլ, Քուլնանց ղոբին և ուրիշ անվանումներ: